Συνέντευξη με τον Αλέξη Πανσέληνο

ΑΛΕΞΗΣ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ

ΣΑΝ ΕΛΛΗΝΕΣ ΔΙΑΘΕΤΟΥΜΕ ΤΕΤΟΙΑ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΜΑΣ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΚΑΙ ΠΟΛΥ ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ .

Πάντα ήθελα να συνομιλήσω με τον συγγραφέα και πεζογράφο Αλέξη Πανσέληνο , γιατί θεωρούσα πως ανήκει στην υψηλότερη κλάση της ελληνικής πεζογραφίας και έχει κατακτήσει στυλ και περιεχόμενο . Επέμεινα παλαιότερα και του οργανώσαμε ένα αφιέρωμα στο περιοδικό «Υπόστεγο» ,αλλά τότε ο , μάλλον μονήρης , συγγραφέας δεν μας επισκέφθηκε για την καθιερωμένη γνωριμία με το κοινό της Καβάλας . Είχε μόλις κυκλοφορήσει την φιλόδοξη Ζαίδα ή Καμήλα στα χιόνια και ήταν πάλι στο επίκεντρο των λογοτεχνικών συζητήσεων . Επειτα χάθηκε από το προσκήνιο για αρκετά χρόνια για να μας δώσει τον Νοέμβριο της περασμένης χρονιάς τον Κουτσό Αγγελο , ένα βιβλίο που κρίνεται , ακούγεται και ενθουσιάζει . Κυρίως όμως διαβάζεται , απολαμβάνεις την υψηλή του ποιότητα και παρ΄ όλο που τα χρώματα είναι σκούρα και απαισιόδοξα το βιβλίο σε κερδίζει σελίδα με την σελίδα ,δεν σε καταθλίβει , μια δύναμη ρέει στις σελίδες του και απεναντίας μάλιστα αποτελεί μια συνεχή κατάφαση στο μεγαλείο της ζωής και του έρωτα .
Μίλησα μαζί του μέσω του MSN messenger . Ηταν κάτι που φοβόμουν , γιατί το επιχειρούσα για πρώτη φορά . Το δίκτυο όμως αποδείχθηκε λιγότερο απρόσωπο από ότι περίμενα . Η συνέντευξη απλώθηκε , η συζήτηση ζέστανε την ψυχρότητα της απόστασης , ήταν σα να είμαστε σε καφενείο της πόλης και ακούγαμε χαμηλόφωνα τα τραγούδια του Αργύρη Μπακιρτζή με καλό μεζέ και προσεγμένο απόσταγμα . Ναι , έτσι ο Αλέξης Πανσέληνος ήταν για πρώτη φορά μαζί μου , έστω και δικτυακά και η οικειότητα που αναπτύχθηκε μας οδήγησε να μιλήσουμε στον ενικό , αν και δεν γνωριζόμαστε καθόλου . Ας μας το συγχωρήσει αυτό ο καλοπροαίρετος αναγνώστης .

Κ.X: Είναι η πρώτη φορά που θα κάνω συνέντευξη μέσω Ιντερνετ ; Λίγο κρύο.
Α.Π : Χα,χα,χα , εμένα δεν μου φαίνεται έτσι ,έχω κάνει πολύ ωραίες κουβέντες στο τσατ.
Κ.Χ: Και να φανταστείς πως είμαι στο γραφείο και απαντώ και σε επαγγελματικά τηλεφωνήματα !
Α.Π: Βλέπεις, λοιπόν; Πρέπει να είμαστε ευγνώμονες στην τεχνολογία, είναι σα νάμαστε σ' ένα καφενείο στην Καβάλα.
Κ.Χ: Αγαπώ την τεχνολογία , όσο κι αν με φόβιζε στην αρχή, είναι ο φόβος για όσα δεν γνωρίζουμε, αλλά γιατί μήπως και το παρελθόν το γνωρίζουμε ; Εσύ γιατί γυρίζεις τόσο συχνά στο παρελθόν , θεωρείς ότι το ξέρεις καλλίτερα ;
Α.Π: Με το παρελθόν νομίζουμε πως έχουμε κάποιες βεβαιότητες ,αλλά βέβαια δεν είναι έτσι. Νομίζουμε όμως πως το ξέρουμε και παύουμε να φοβόμαστε.
Κ.Χ: Πόσο αγώνα έκανες για να φανεί πειστικός ο Άγγελος Σωτηρίου στην μεταξική Αθήνα , την οποία περιηγείται με την ενάργεια του ξένου;
Α.Π: Πολύ μεγάλον . Είχα να παίξω με πολύ λεπτές ισορροπίες .
Κ.Χ:Ας μείνουμε εδώ . Μελέτησες ιστορία ή την μικρογραφία των ανθρωπίνων σχέσεων ;
Έχω την εντύπωση πως άνοιξες ένα σεντούκι και έβγαλες λεπτομέρειες .
Α.Π:Τι ιστορία να μελετήσω; Τα πράγματα αυτά είναι κατά κάποιο τρόπο βιωμένα. Όπως ξέρεις και εσύ ο συγγραφέας ανοίγει το σεντούκι και βγάζει λεπτομέρειες, να συνάγει εκ γνωστών περί αγνώστων
Κ.Χ:Ποιες εννοείς πολύ λεπτές ισορροπίες ;
Α.Π: Οι λεπτές ισορροπίες αφορούν τον ήρωα μου που ουσιαστικά είναι αταίριαστος με την εποχή και με τον τόπο .Έπρεπε να συγκεράσω ένα ξένο πρότυπο τον ντετέκτιβ των νουάρ με την κατοχική Αθήνα . Επειτα υπήρχαν και άλλες λεπτές ισορροπίες, δηλαδή να αποδώσω την εποχή εκείνη χωρίς το βάρος των κλασικών κατοχικών αφηγημάτων ,
αλλά και χωρίς να περάσω στην ελαφρότητα .
Κ.Χ:Ακόμη και η αναζήτηση των πτωμάτων στο νεκροτομείο έχει κάτι από τους μεγάλους δασκάλους του νουαρ θαρρώ . Ποιοι σε επηρέασαν και μεταξύ αυτών υπάρχει και κάποιος έλληνας (παρεξηγημένος ) τεχνίτης του είδους ;
Α.Π:Μία παρόμοια σκηνή, έξω όμως από το νεκροτομείο, περιγράφει ο πατέρας μου στο Τότε που ζούσαμε .
Κ.Χ: Αξεπέραστο , το διάβασα δύο φορές .
Α.Π: Χαίρομαι! Θα βρήκες και άλλα πράγματα δανεισμένα από κει .
Κ.: Μεταβιβάζεται άραγε η αφηγηματικότητα από τον πατέρα στον γιο ;
Α.Π: Καμιά φορά...
Κ.Χ: Το λέω γιατί νομίζω είναι ένα γονίδιο , αφού έχω κι εγώ έναν αφηγητή πατέρα , τέλειο ,που ζει ακόμη , δεν έγραψε ποτέ και προσπαθώ μάλλον να πω τις ιστορίες που δεν έγραψε εκείνος.
Α.Π:Ναι, το αναφέρεις και στο βιβλίο με τα διηγήματα , κάνεις καλά, να τον βάζεις να σου λέει. ­Άλλωστε προφορική δεν είναι η παράδοση της λογοτεχνίας; Αυτοί που ακούνε παραμύθια μαθαίνουν και να λένε.
Κ.Χ: Ξοδεύτηκε πολύ μελάνι αν τα πρόσωπα , οι ήρωες σου αντιστοιχούν σε υπαρκτά πρόσωπα, πως δήθεν Μπεράτης είναι ο φιλάσθενος Σκαλκώτας και ο Μπόντο ο Φουρτβαίγκλερ ;
Α.Π:Αυτά είναι η φυσιολογική τάση κάποιων ανθρώπων να επιδείξουν τις γνώσεις τους.
Οι μυθιστορηματικοί ήρωες είναι πρόσωπα αυθύπαρκτα και αυτοτελή.
Κ.Χ: Βεβαίως ,αλλά ο Ροϊλός θύμιζε Σολωμό και ο Περτλ τον Μότσαρτ .Οι αντιστοιχίες γίνονται συχνά φανερές , είναι κάτι που επιδιώκεις ή συμπίπτει ;
Α.Π: Ούτε το ένα ούτε το άλλο. Χρησιμοποιώ ορισμένα στοιχεία που θυμίζουν πρόσωπα, αλλά δεν βιογραφώ, προς θεού, υπαρκτούς καλλιτέχνες. Ο Ζαν Κριστόφ του Ρολλάν είναι ο Μπετόβεν; Ο Λέβερκυν του Μαν είναι ο Μπουζόνι;
Κ.Χ: ­Αντλείς παραδείγματα ηρώων από την πινακοθήκη της τέχνης . Στις Βραδιές μπαλέτου ήταν χορευτές , στην Ζαίδα μουσικός και ποιητής , εδώ μουσικοί , αλήθεια είναι οι καλλιτέχνες παραδείγματα που πρέπει να σώζονται από τους αγγέλους ; Είναι θεϊκό το έργο τους και πρέπει να προστατεύεται ;
Α.Π:Χαχαχα . Στον Κουτσό Άγγελο υπάρχει μια πολύ ειρωνική αντιμετώπιση αυτού του ερωτήματος, νομίζω. Οι ίδιοι οι καλλιτέχνες αυτό πιστεύουν, πάντως. Γενικά μου κάνει εντύπωση πόσο πολύ διαφεύγει από την κριτική μας η ειρωνική διάσταση των πραγμάτων .Διαβάζω για το βιβλίο μου και θαρρώ πως πρόκειται για άλλο. Αναρωτιέμαι: Δεν βρέθηκε ούτε ένας απ' αυτούς να γελάσει με μερικές σκηνές;Ελπίζω πως εσύ γέλασες.
Κ.Χ: ­Ο τόνος που αντιμετωπίζεις τον αναχρονιστικό Μπόντο είναι σίγουρα ειρωνικός . Νάναι και τυχαίο που δεν ανταποκρίνεται στο σεξ και μόνο χαϊδεύει . Αλλά απέναντι στον Μπεράτη όλοι έχουν ένα δέος θαρρώ .
Α.Π:Δεν φταίω εγώ. Είμαι εξίσου ειρωνικός κι απέναντι του. Αλλά για κανέναν τους δεν είμαι μόνο ειρωνικός.
Κ.Χ: Σε απασχολεί η συνομιλία της καθυστερημένης ελληνικής κουλτούρας με την κυρίαρχη γερμανική και κατ' επέκταση την ευρωπαϊκή . Θα συνομιλήσουμε άραγε ποτέ ισότιμα ;
Α.Π: Δεν με απασχολεί, και έχω πάψει να θεωρώ τόσο καθυστερημένη την κουλτούρα μας, όσο παλιά. Όλη η Γερμανία σήμερα διαβάζει Χάρυ Πόττερ, κανέναν από τους κλασικούς τους και ελάχιστους από τους πιο μοντέρνους. Όταν δεις τι βιβλία κυκλοφορούν και σπάνε τα ταμεία στη Γερμανία, θ' αναθεωρήσεις τουλάχιστον την άποψη πως εμείς είμαστε πιο καθυστερημένοι απ' αυτούς στην κουλτούρα μας.
Αλλού πάσχουμε, αλλά εκεί άρχισαν να πάσχουν κι αυτοί. Στην παιδεία, π.χ.
Οι δομές μας είναι πιο σαθρές. Αλλά η κουλτούρα μας γενικά δεν θα έλεγα πως είναι πιο καθυστερημένη. Σίγουρα είναι διαφορετική σε πολλά σημεία. Αυτό δεν την κάνει υποδεέστερη αυτόχρημα.
Κ.Χ: Βλέπεις την Ευρώπη να παρακμάζει πολιτιστικά και η παρακαταθήκη της κουλτούρας της να είναι τόσο νεκρή ; Τότε γιατί συνεχίζεις κι εσύ;
Α.Π: Δεν θα έλεγα ότι παρακμάζει πολιτιστικά. Σίγουρα περνά μια πολύ βαθιά κρίση .
Η τεχνολογία έχει πάρει το πάνω χέρι και η εικόνα αντικαθιστά τον λόγο.
Αυτό σημαίνει κάποιον υποβιβασμό της "σκέψης" ίσως. Αλλά είμαι βέβαιος πως θα καταφέρει να ξαναβρεί τις ισορροπίες της η Ευρώπη. Είναι πολύ παλιά η κουλτούρα της (μας) για να χαθεί τόσο εύκολα. Κι αν συνεχίζω να γράφω (υποθέτοντας πως το να συνεχίζω κάτι κάνει) ας πούμε ότι το κάνω ακριβώς για να υποστηρίξω τις αξίες που αγαπώ .
Κ.Χ:Γράφεις σαν το Σολ με την κάλτσα στο κεφάλι , χωρίς να ξεχωρίζεις τις λέξεις και τα γράμματα σαν να είναι όλα μεσ’ την ομίχλη ;
Α.Π:Όχι, κάθε άλλο. Η Ευρώπη είναι μεσ’ την ομίχλη .Νομίζω πως περνάμε μια μετάβαση πολύ ριζική, σε όλα τα πράγματα.
Κ.Χ:Κι εσύ τελειώνεις με το ηλιόλουστο ελληνικό νησί τον Κουτσό Άγγελο , όπου όλα μεμιάς διαλύονται και το νουάρ εξηγείται ξεκάθαρα.
Α.Π:Happy end , είπαμε .
Κ.Χ:Ας μιλήσουμε για τις αξίες που αγαπάς και από τι απειλούνται σήμερα ,από τι προσπαθείς να τις προφυλάξεις ;
Α.Π:Μίλησα για την παιδεία πιο πριν. Εδώ υπάρχει ένα σοβαρό θέμα. Η υποβάθμιση- των κλασικών σπουδών ,είναι κάτι που υπαγορεύει η τεχνολογική εξέλιξη υποτίθεται . Αν θέλουμε ανθρώπους που σκέφτονται, χρειαζόμαστε ανθρώπους που να διαβάζουν βιβλία , να βλέπουν ζωγραφική, ν' ακούνε μουσική .Είναι η ευρωπαϊκή κουλτούρα ολόκληρη σ' αυτά .Διαβλέπω μια τάση επίσης στην πολιτική οργάνωση των κοινωνιών μας προς ένα είδος δημοκρατικού ολοκληρωτισμού , υπερτονίζουμε τα ανθρώπινα δικαιώματα σε κοινωνίες που αυτά σπανίως θίγονταν για να προωθήσουμε την εξατομίκευση και την απομόνωση των ατόμων .Σε άλλα μέρη του κόσμου μιλάμε για τα ίδια δικαιώματα έχοντας το μάτι μας στραμμένο σε τι μπορούμε να τους πουλήσουμε ,αγνοώντας βασικούς όρους της κοινωνικής τους και της πολιτισμικής τους οργάνωσης . Πρέπει να έχει κανείς ανοιχτά τα μάτια και τ' αυτιά του και να μην παρασύρεται από τα εύκολα συνθήματα αυτού του τύπου.
Κ.Χ: Οι ήρωες σου προσπαθούν να απαρνηθούν την ταπεινή τους μοίρα , να ξεφύγουν από το πεπρωμένο , να γίνουν άλλοι από αυτό που είναι ; Είναι αυτό μια μορφή επανάστασης ;
Α.Π:Για ποιους μιλάς ακριβώς;
Κ.Χ:Έχω την εντύπωση πως από την Μεγάλη πομπή μέχρι τον Κουτσό Άγγελο υπάρχουν ήρωες σου που αρνούνται αυτό που είναι και οδεύουν σε κάτι που δεν είναι μπορούν να είναι .
Α.Π:Ναι, ίσως. Αλλά αυτό δεν είναι επανάσταση. Μάλλον για ηττημένους εξαρχής ανθρώπους μιλάω.
Κ.Χ:Είσαι ο αντίποδας του Αλέξανδρου Κοτζιά ;
Α.Π: Δεν μοιάζουμε καθόλου νομίζω. Ο Κοτζιάς είναι πιο συναισθηματικός από μένα, εγώ είμαι πιο λογοκρατούμενος. Και πιο αισιόδοξος ίσως. Ή τουλάχιστον πιο πρόθυμος να χαμογελάσω.
Κ.Χ: Ως προς την αφηγηματικότητα ναι. Αλλά όπως αυτός επιμένει στους δεξιούς ήρωες ,εσύ επιμένεις στους αριστερούς ,αλλά σας συνδέει και το γεγονός πως επιμένετε σε ίδιες περιόδους της ιστορίας μας που μας χάραξαν .
Α.Π:Ναι, αυτό είναι σωστό και είναι ένας συγγραφέας που σέβομαι απόλυτα, γιατί υπέταξε την τέχνη του σ' αυτό που ήθελε εξάπαντος να επισημάνει.
Κ.Χ:Μιλάς για τους αριστερούς επειδή σαν ηττημένοι είναι πιο μυθιστορηματικοί ή για κάποιον άλλο λόγο;
Α.Π:Τους ξέρω καλύτερα. Οι δικοί μου ήταν αριστεροί. Έπειτα μ' αρέσει να μπορώ να ταυτιστώ με τους ήρωες μου.
Κ.Χ:Από ποια λεπτομέρεια τους ανακαλείς , ποια είναι η μαντλέν σου ;
Α.Π:Κάθε φορά είναι και άλλη. Αλλά πάντα υπάρχει μια μαντλέν. Στον Κουτσό Άγγελο ήταν μια φωτογραφία, στη Μεγάλη Πομπή ήταν μια βόλτα στο ρέμα της Πικροδάφνης, και στις Ιστορίες με σκύλους βέβαια ήταν μια αγέλη αδέσποτων, στις Βραδιές Μπαλέτου ήταν μια παρέα γέρων που με προσπέρασαν με το αυτοκίνητο
τους .
Κ.Χ: Θυμάμαι τα μεγάλα παπούτσια του ενός γέροντα και πόσο εντύπωση μου έκαναν .
Α.Π: Το έχω ξεχάσει αυτό! Ναι;
Κ.Χ:Γιατί κι εμένα ένας ήρωας μου με επισκέφθηκε από τα χειροποίητα σκαρπίνια του να κάνουν θόρυβο σε ξύλινα πατώματα.
Α.Π: Βλέπεις;
Κ.Χ:Εξήγησες τι σχέση σου με την μουσική , την κλασική ιδίως , πόσο σε επηρέασε στην γραφή και την δομή της ;
Α.Π: Φαίνεται πως ναι, έχει γίνει κάτι τέτοιο. Αλλά δεν ξέρω σε ποιο βαθμό. Σίγουρα η φόρμα είναι έντονη στη μουσική. Αλλά μ' απασχολεί πάντα και η μουσική της γλώσσας.
Ο πατέρας μου μού έμαθε πολλά πάνω σ' αυτό, κι ας μην είχε καμία σχέση με τη μουσική.
Μου έλεγε πως σε μια σελίδα δεν πρέπει να υπάρχει δυο φορές η ίδια λέξη. Υπερβολή βέβαια, αλλά οι υπερβολές κάτι δείχνουν, κάτι θέλουν να πούνε.
Κ.Χ: Ο πατέρας σου τι στρωτά και στρογγυλά έγραφε , κρίμα που δεν άφησε περισσότερα
Α.Π:Ναι είναι κρίμα. Ήταν περισσότερο δοσμένος στο λόγο, δηλαδή στην κουβέντα, στη συζήτηση και στην προφορική αφήγηση και κακά τα ψέματα, είχε και βιοπάλη σαν δικηγόρος. Τι να προλάβεις;
Κ.Χ: Πόσο δύσκολο σήμερα είναι να απολαμβάνεις παρόμοια ελληνικά . Αλλά και η κριτική υποτιμά την αφηγηματικότητα , το κείμενο που ρέει , προβάλλει ατυχή παραδείγματα , δήθεν πρωτοπορίας . Στέκεται ένοχα απέναντι στην στρωτή αφήγηση. Α.Π: Ναι.
Κ.Χ:Κι εσύ άντεξες να υπηρετείς για χρόνια δύο κυρίους . Τι σου προκάλεσε αυτό ;
Α.Π: Χμ . Και καλό και κακό, καλό είναι να έχεις μια άμεση επαφή με τη ζωή και τους ανθρώπους . Αναγκάζεσαι όμως να θυσιάζεις όλες τις υπόλοιπες ώρες σου για το γράψιμο. Αμέτρητα ξενύχτια. Είμαι και τώρα ακόμα συγγραφέας της νύχτας. Μου έμεινε από τότε.
Κ.Χ: Και υπάρχουν ορισμένοι που ισχυρίζονται πως ο συγγραφέας δεν πρέπει να αφιερώνει όλη τη δημιουργική μέρα στην γραφή και την τέχνη. Γιατί καταστρέφεται . Δεν το βρίσκεις πολύ αστικό αυτό ;
Α.Π:Δεν ξέρω. Αυτά είναι περιπτωσιολογία. Ο καθένας περιγράφει τις συνήθειες του σαν να είναι maxima για όλους. Και όταν δεν γράφεις, πάλι εκεί γυρίζει ο νους σου. Φυσικά μπορεί να χάσεις και καμιά προθεσμία στο δικαστήριο.
K.X: Συγγραφέας Full time ή part time ;
A..Π: Full time . Θες δε θες . Αλλιώς, αν δηλαδή είσαι part time , αλλά στ' αλήθεια full time , τότε δεν είσαι συγγραφέας.
K.X: Πόσο χρόνο απαιτεί το χτίσιμο ενός μυθιστορήματος και πόσες φορές το γράφεις; Ο Τολστόι έγραψε δέκα φορές το Πόλεμος και Ειρήνη ;
Α.Π: Εγώ θέλω το λιγότερο τρία χρόνια. Η Ζαΐδα πήρε τέσσερα.
Κ.Χ: Παίρνεις από άλλους συγγραφείς , τι ακριβώς αρπάζεις ;
Α.Π: Οι συγγραφείς συχνά φέρνονται ως αρπακτικά. Έχω κι εγώ έναν φίλο που τον καταληστεύω. Κι ο Τόμας Μάν είναι διάσημος για αυτή του τη συνήθεια. Και παρηγοριέμαι έτσι.
Κ.Χ:Ποιόν καταληστεύεις ;
Α.Π:Έναν παιδικό μου φίλο.
Κ.Χ: Πως στο επιτρέπει ;
Α.Π:Υπάρχει ένα διαρκές δούναι-λαβείν μεταξύ μας, εδώ και 50 χρόνια περίπου. Δεν είναι συγγραφέας, ο χριστιανός. Είναι φιλόσοφος και ιστορικός Και δεν κλέβω βασικές ιδέες, μόνο κάποιες διατυπώσεις , συχνά όμως .
Κ.Χ: Ο συγγραφέας είναι για να γράφει. Η σιωπή είναι πυρετός δημιουργίας .Αλήθεια όταν γράφεις διαβάζεις γραπτά άλλων ;
Α.Π:Ναι, δεν σταματάω να διαβάζω. Απλώς περιορίζω τον κύκλο των αναγνώσεών μου σε βιβλία που μου είναι αγαπητά και μου μαθαίνουν πράγματα .
Κ.Χ : Ξεκινάς πια να διαβάσεις προγραμματικά συγγραφείς που αλλάζουν την εικόνα, που έχουμε για τον κόσμο ή βουτάς σε ό,τι μοιάζει ενδιαφέρον ;
Α.Π: Μάλλον πάω στα σίγουρα. Ξαναπιάνω βιβλία που μου αρέσουν, βιβλία που αγαπώ, ή που είμαι σίγουρος γι' αυτά, κατά κάποιο τρόπο, έχω ακούσει ή ξέρω πως είναι καλά, είναι ένα είδος μαθητείας ,ας πούμε.
Κ.Χ:Ο συγγραφέας εκκινεί από την αφετηρία πως δεν του αρέσει η εποχή του και πως πρέπει να την αναπλάσει καλλίτερη μέσα από την ίαση της γραφής του ;
Α.Π: Δεν θα το έθετα έτσι. Η εποχή , που ζούμε μας αρέσει, νομίζω, πάντα. Δεν ξέρουμε και καμιάν άλλη δα. Μες απ' αυτήν βλέπουμε τις άλλες. Αλλά αυτή έχουμε, είναι σαν τη ζωή μας την ίδια. Δεν μπορείς να πεις πως δεν αγαπάς τη ζωή σου. Την αγαπάς. Άλλο αν την βλέπεις κριτικά. Αντιμετωπίζεις τα προβλήματά της και προσπαθείς να βρεις αναλογίες σε παλιότερες για να βγάλεις συμπεράσματα πιο ασφαλή. Εγώ έτσι πάντως λειτουργώ σε σχέση με τις παλιότερες εποχές. Αλλά η εποχή μου είναι αυτό που αγαπώ περισσότερο.
Κ.Χ: Ολες οι προσπάθειες γίνονται για να κατανοήσει ο συγγραφέας καλλίτερα την εποχή του και η φυγή στο παρελθόν και η φυγή στο μέλλον ;
Α.Π:Ναι, έτσι ακριβώς.
Κ.χ: Πως θα ανακαλύψει τον αέρα που έχει και δεν φαίνεται την βαθύτερη ουσία της ;
Α.Π : Νομίζω ότι αυτό έχει να κάνει με την αίσθηση της ζωής που έχει ο καθένας μας.
Κ.Χ:Σε τι διαφέρει η εποχή μας από τις παλαιότερες , τι καινούριο κομίζει , ποια νέα ματιά ;
Α.Π: Είναι δύσκολο το θέμα. Δεν είμαστε πάντα σε θέση να αποτιμήσουμε την εποχή που ζούμε. Ότι υπάρχει γύρω μας είναι κατά κάποιο τρόπο δεδομένο. Αλλά διαφορές υπάρχουν αμέτρητες. Και σίγουρα το πιο ενδιαφέρον νομίζω είναι να βρει κανείς τις ομοιότητες, παρά τις διαφορές. Ποια πράγματα αλλάζουν δυσκολότερα ή καθόλου, ας πούμε.
Κ.Χ:Ας υποθέσουμε ότι χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι η ανατροπή . Ποιο εύκολα οι άνθρωποι ανατρέπουν του εφησυχασμούς τους .
Α.Π:Ας υποθέσουμε. Αλλά δεν ξέρω αν είναι αλήθεια. Οι ανατροπές έχω την εντύπωση ότι χαρακτήρισαν περισσότερο τον αιώνα που έκλεισε. Ο νέος μοιάζει να ξεκινά με λιγότερες, δηλαδή με μια μικρότερη τάση των ανθρώπων για ανατροπές. Βλέπω μια τάση στην παραδοχή δυνάμεων πολύ ανώτερων απ' τις ατομικές, που κυριαρχούν και καθορίζουν τους όρους της ζωής μας. Γινόμαστε πιο συμβατικοί και λιγότερο ανατροπείς.
Κ.Χ :Κι όμως οι δικοί σου ήρωες έκαναν την επανάστασή τους και απέκλιναν ακόμη και σεξουαλικά , αντιμετωπίζεις την απόκλιση ως ένα είδος επανάστασης ή ανατροπής που απελευθερώνει ;
Α.Π: Ναι. Αλλά σου θυμίζω πως οι ήρωές μου είναι οι περισσότεροι εξαρχής νικημένοι. Αυτό είναι ένα σχόλιο.
Κ.Χ: Στον ηττημένο δεν μένει ούτε η ελπίδα της ανατροπής μέσα από το σεξ ;
Α.Π:Μένει. Αλλά έχω την εντύπωση ότι το σεξ είναι μια υπερτιμημένη υπόθεση. Μπορεί να γίνει εύκολα καταφύγιο.
Κ.Χ: Με ποιες συνέπειες ;
Α.Π: Με συνέπεια ίσως να φανταζόμαστε πως ανατρέπουμε πράγματα ενώ κατ' ουσίαν μπαίνουμε σ' ένα φανταστικό σύμπαν δικό μας και εκεί γκετοποιούμαστε.
Κ.Χ.:Οι ερωτευμένοι δεν κοιτούν παρά μόνο την πάρτη τους .
Α.Π:Σωστά.
Κ.Χ: Ξόφλησε για σένα ο Φρόιντ δηλαδή.
Α.Π: Α, όχι. Δεν μπορώ να το πω. Αν κάτι ξόφλησε δεν είναι ο Φρόιντ. Το θέμα έχει κι αυτό εμπορευματοποιηθεί. Καταφεύγουμε στις εύκολες λύσεις .Ο έρωτας βοηθά να γινόμαστε άνθρωποι. Οξύνει τις αισθήσεις μας και μας δίνει μια προοπτική των πραγμάτων πιο ουσιαστική. Αλλά κι αυτός έχει υπαχθεί στα προϊόντα του σούπερ μάρκετ για τους περισσότερους. Έπειτα υπάρχουν εποχές στη ζωή μας, δεν περνάμε όλη μας τη ζωή μες στον έρωτα. Περνάμε σίγουρα το πιο δυναμικό της μέρος.
Κ.Χ:Στον Κουτσό Αγγελο η αστική τάξη μοιχεύεται , η μικροαστική εκπορνεύεται και μόνο η εργατική ,αλλά και η απελπισμένη συλλαμβάνει το μεγαλείο του έρωτα . Είναι ο έρωτας ταξικός ;
Α.Π:Έτσι όπως το διατυπώνεις ακούγεται πολύ σχηματικό. Δεν είναι έτσι. Ο έρωτας δεν είναι ταξικός. Αλλά συχνά οι τάξεις τον προσδιορίζουν δεσμευτικά και του κόβουν τα φτερά του.
Κ.Χ: Σήμερα με την τεχνολογία στο φουλ και την καλωδίωση χάνει και το πρόσωπό σου , ποιο μέλλον μπορεί να έχει ;
Α.Π: Η τεχνολογία είναι το δεκανίκι των ανάπηρων, των απόμαχων. Το πραγματικό πεδίο του έρωτα εξακολουθεί να βρίσκεται έξω απ' αυτήν. Οι νέοι δεν ερωτεύονται στο
ίντερνετ. Ερωτεύονται στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο, στις παμπ, όπως και οι παλιότεροι. Ερωτεύονται σώματα.
Κ.Χ: Σε κατηγόρησαν στο παρελθόν για απαισιόδοξη οπτική .Εγώ δεν την βλέπω .
Α.Π:Ούτε κι εγώ. Είμαι αισιόδοξος .Το να είσαι αισιόδοξος δεν σημαίνει πως είσαι και τυφλός. Αυτοί που με κατηγορούν είναι απαισιόδοξοι, που φαντάζονται πως φτάνει να το θέλουμε μόνο κι όλα μπορούν να φτιάξουν.
Κ.Χ: Ανέπτυξέ το λίγο ακόμη .
Α.Π:Η αισιοδοξία κατά βάθος είναι ο τρόπος με τον οποίο βλέπεις τη ζωή γύρω σου.
Είναι το αν πιστεύεις πως τα πράγματα μπορούν να φτιάξουν ,αν αναλάβεις τις ευθύνες τους και προσπαθήσεις, αν αγωνιστείς για τη ζωή και τους άλλους, γι' αυτά που πιστεύεις. Αν κατανοείς πως η ατομική ευτυχία δεν έχει νόημα. Όπως στον έρωτα
που δεν φτάνει η δική σου ικανοποίηση , αλλά πρέπει να ικανοποιείται κι ο αγαπημένος σου. Ετσι και για την κοινωνική ευτυχία πρέπει να προσπαθείς να γίνουν κι οι άλλοι
ευτυχισμένοι, όχι μόνον εσύ. Μόνον όταν μοιράζεται η ευτυχία υπάρχει πραγματικά.
Κ.Χ: Μ΄ αρέσει που αρνείσαι το ατομικό χωρίς να συνθηματολογείς .
Α.Π: Σκέφτομαι καμιά φορά πως το να είσαι αριστερός είναι η πιο αριστοκρατική στάση ζωής που υπάρχει. Γιατί συχνά μπορεί να πηγαίνει κόντρα στο ατομικό σου συμφέρον η πολιτική σου επιλογή. Αλλά το να βάζεις σε δεύτερη μοίρα το ατομικό σου συμφέρον είναι χαρακτηριστικό μόνο των αληθινών αριστοκρατών.
Κ.Χ: Κράτησα μια σύστασή σου , παλαιότερα , πως οι νέοι συγγραφείς πρέπει να θέτουν πολύ ψηλά τον πήχη και να μην φοβούνται την συντριβή .
Α.Π:Ναι, ισχύει και για τους λιγότερο νέους αυτό. Έχει την έννοια πως αν δεν έχεις πρώτα συλλάβει το μεγαλείο της τέχνης σου και το απρόσιτο στοιχείο της, , αν δεν έχεις πρώτα συλλάβει την δική σου αδυναμία μπροστά της και δεν έχεις τη φιλοδοξία να κάνεις κάτι σπουδαίο δεν αξίζει ν' ασχολείσαι με την τέχνη. Ας νικηθείς, ας αποτύχεις. Αλλά πρέπει να προσπαθήσεις. Τα μεγαλύτερα έργα της τέχνης στην εποχή τους θεωρήθηκαν αποτυχίες. Αυτό δεν σημαίνει πως κάθε αποτυχία είναι αριστούργημα βέβαια.Χρειάζεται κριτήρια ο καλλιτέχνης. Κι αυτά τα αποκτά μαθητεύοντας στα υψηλότερα επίπεδα της τέχνης του, στους μεγάλους δασκάλους της.
Κ.Χ:Αισθάνθηκες ποτέ πως αποτυγχάνεις και πως αυτή η αποτυχία σου κόβει το συγγραφικό σου μέλλον ;
Α.Π:Εχω πάντα το αίσθημα πως έχω αποτύχει ,αλλά ξέρω πως προσπάθησα και λέω πως θα ξαναπροσπαθήσω γι' αυτό και συνεχίζω να γράφω. Ποτέ το τελειωμένο βιβλίο δεν έχει καταφέρει αυτό που ήθελες να κάνεις αρχίζοντάς το.
Κ.Χ: Ποια είναι η κινητήρια δύναμη γι ' αυτό , μήπως η αίσθηση πως είσαι συγγραφέας ;
Α.Π: Η κινητήρια δύναμη είναι πως δεν μπορείς να ζήσεις αν δεν γράφεις. Και νομίζω πως αν κανείς μπορεί να ζήσει χωρίς να γράφει, είναι καλύτερα να μη γράφει.
Κ.Χ: Εννοώ για την προσπάθεια ξανά και ξανά και το να μην εγκαταλείπεις .
Α.Π: Ναι, η απάντηση είναι η ίδια.
Κ.Χ: Δε μοιάζει αυτό πολύ συγγραφικό-συντεχνιακό ; Η γραφή δεν είναι κάτι σαν το οξυγόνο και το φαγητό . Εννοώ πως είναι δυνατό να γίνει απαραίτητο κάτι που σε βασανίζει και σε καίει.
Α.Π: Είναι πιο κυρίαρχο το συναίσθημα της απόλαυσης και της αναψυχής, το γράψιμο.
Στο γράψιμο όσο γράφεις όλα παν καλά. Όταν ανάμεσα σε δυο βιβλία περνώ την συνήθη κρίση κατάθλιψης που με καταλαμβάνει τότε βασανίζομαι και καίγομαι ίσαμε να ξαναβρώ το κουράγιο ή την διάθεση, αν θες, να ξαναπιάσω γράψιμο. Τότε περνώ κάτι σαν ασφυξία. Όταν ξαναρχίσω να γράφω όλα μου περνάνε.
Κ.Χ: Τι μεσολάβησε και από την απόλυτη φιλοδοξία τώρα συστήνεις "να επιλέγετε θέματα που μπορείτε να χειριστείτε -όρος απαράβατος για να ξεδιπλωθούν και να λειτουργήσουν οι δυνατότητές σας" ; Δηλαδή οι κυρίες να γράφουν μόνο ροζ ;
Α.Π: Πρώτ' απ' όλα να διακρίνουμε, αν γίνεται. Αυτή δεν είναι μια φράση δική μου, αλλά του επιστολογράφου μου στο κείμενο που έγραψα στην Ελευθεροτυπία γα τον Σταντάλ . Αν καταλαβαίνω καλά την έννοιά της, είναι πως ο καθένας μας έχει ένα συγκεκριμένο κύκλο ιδεών, βιωμάτων και δυνατοτήτων .Πρέπει κάποια στιγμή ο καλλιτέχνης να φτάσει να συλλάβει πολύ ξεκάθαρα ποια είναι αυτά. Είναι μια απαραίτητη αυτογνωσία που αφορά τις δυνατότητές σου.
Κ.Χ: Τι βοηθάει τον καλλιτέχνη για να τα συλλάβει ξεκάθαρα ;
Α.Π: Η απόλυτη φιλοδοξία που ανέφερες , αφορά το πού ακριβώς μπορείς να οδηγήσεις την τέχνη σου μεσ' απ' όλ' αυτά τα στοιχεία που διαθέτεις ο ίδιος. Δεν έχει καμιά σχέση το ένα με το άλλο. Ο καλλιτέχνης εκτός από την ικανότητά του να εκφράζεται διαθέτει και ένα κριτικό πνεύμα ,που του επιτρέπει να αποτιμά τα έργα των άλλων και τα δικά του επίσης. Είναι μια διαδικασία ωρίμανσης που έρχεται δύσκολα, για πολλούς δεν έρχεται ποτέ, αλλά είναι απαραίτητη.
Κ.Χ. Η αποδοχή του κοινού διευρύνει δυνατότητες και ικανότητες , η αίσθηση του να έχεις ένα ακροατήριο , που σε παρακολουθεί ;
Α.Π:Παίζει ρόλο, ναι. Αλλά πάντα υποθέτεις πως το κοινό διαθέτει ένα συγκεκριμένο πρόσωπο
που μπορεί να μην ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Το κοινό είναι μια υπόθεση.
Χρειάζεται η αίσθηση πως σε παρακολουθούν, σε διαβάζουν, σε βλέπουν, σε ακούνε.
Σου προσφέρει τα κριτήρια που χρειάζεσαι πιο ευχερώς. Αλλά τα κριτήρια κατά βάσιν από μέσα σου προέρχονται. Απλώς η αίσθηση του κοινού τα ξυπνά μέσα σου πιο έντονα.
Κ.Χ: Από την αρχή είχα την αίσθηση πως απευθυνόσουν ή ήθελες να απευθύνεσαι σε ένα μεγαλύτερο κοινό ,από το Ελληνικό .
Α.Π:Μα γι' αυτό σου είπα πως το κοινό τελικά είναι μια "υπόθεση" του καλλιτέχνη. Υποθέτεις το κοινό όταν γράφεις, συνθέτεις, ζωγραφίζεις.
Κ.Χ. Αυτό ήταν που εύρισκα ενδιαφέρον για σένα , που δεν ήσουν τόσο Ελληνας .
Α.Π:Ναι , το ξανάκουσα αυτό. Μου είπαν πρόσφατα πως κανένα από τα βιβλία μου δεν αναφέρεται ευθέως σε ελληνικό βιβλίο. Αναφέρεται, με την έννοια να μοιάζει ή να δείχνει πως συνεχίζει κάτι.
Κ.Χ:Γιατί έχω την αίσθηση πως το επόμενο βιβλίο σου μπορεί να είναι επιστημονικής φαντασίας;
Α.Π: Χαχαχα ,κοντά έπεσες ,αλλά θα είναι "ιστορικής" φαντασίας μάλλον.
Κ.Χ.: Μάλλον σε διάβασα αρκετά ;
Α.Π: Έτσι φαίνεται. Αν και οι κοντινοί μου άνθρωποι είναι εκείνοι που έχουν το αίσθημα πως με ξέρουν λιγότερο.
Κ.Χ: Ο συγγραφέας έχει μάτια και συλλαμβάνει την μυθοπλασία , η οποία δεν απέχει πόρρω από την πραγματικότητα .
Α.Π: Ναι, συμφωνώ απόλυτα .Κάνει μύθο την πραγματικότητα ο συγγραφέας.
Σκεφτόμουν αυτό τον καιρό ,γιατί δεν ευδοκιμεί ιδιαίτερα το μυθιστόρημα στον τόπο μας.
Και μάλλον καταλήγω στην άποψη πως διαθέτουμε και μυθολογία και ιστορία, τόσες και τέτοιες,
που σα να μη μας χρειάζεται και πολύ το μυθιστόρημα, των Ελλήνων.
Κ.Χ:Μου έχει συμβεί να φανταστώ τους πραγματικούς ήρωες , όπως ήταν χωρίς να έχω στοιχεία για την εμφάνισή τους , όταν το διασταύρωσα ανατρίχιασα.
Α.Π:Για ποιους ήρωες μιλάς;
Κ.Χ: Δικούς μου αυτή τη φορά .
Α.Π:Α, μάλιστα είδες; Είναι περίεργο. Ίσως αυτό να είναι το στοιχείο του οραματιστή που έχει ο συγγραφέας. Μια παλιά μου φίλη, ποιήτρια η ίδια, έλεγε πως ο συγγραφέας είναι εν ταυτώ "δύτης" και "οραματιστής".
Κ.Χ: Διαβάζοντας το βιβλίο μαρτυρία του Τζανακάρη για τους ληστές επαληθεύω αυτό που λες ,αλλά και εγώ ασχολούμαι με μια πολύ αιματηρή εποχή -τραύμα που μένει εν πολλοίς άγνωστη. Με τόσο αίμα τί να πρωτοπείς πια .
Α.Π: Κι όμως, είχαμε καθήκον να έχουμε γράψει γι' αυτά τα πράγματα. Λαοί με πολύ "μικρότερη" ιστορία από τη δικιά μας, το έκαναν. Εμείς έχουμε ζήσει τρομαχτικά πράγματα ,που θα μπορούσαν να έχουν πυροδοτήσει χιλιάδες «Πόλεμος και Ειρήνη» ,χιλιάδες «Δον Κιχώτες» ,χιλιάδες «Άμλετ» και σωπαίνουμε.
Κ.Χ:Η σιωπή επιβλήθηκε σε κάποιες γενιές . Η λήθη , η διάθεση να μην ξύνουμε πληγές . Μόνο οι νεότεροι δεν έχουν ταμπού και μπορούν να μιλήσουν ελεύθερα .
Α.Π: Έτσι είναι. Άλλωστε το φρέσκο βίωμα δεν προσφέρεται και για καλλιτεχνική αποτίμηση. Πρέπει να υπάρξει απόσταση. Γιατί το βλέμμα του καλλιτέχνη πρέπει να είναι "ψυχρό" απέναντι στα γεγονότα για να είναι δίκαιο. Αλλιώς κάνεις πολιτική μπροσούρα. Πρέπει να είσαι σε θέση να δεις το δίκαιο και το άδικο όλων.
Κ.χ:Φοβάμαι όμως να μην περιπέσουν όλα αυτά στην ηθογραφία . Τι ρετσινιά κι αυτή.
Α.Π:Όχι ηθογραφία. Η ηθογραφία είναι γραφικότητα. Όχι γραφικότητα. Περιγραφή. Η περιγραφή θέλει βάθος. Πρέπει να έχεις την αίσθηση πως μέσα σε κάθε άγγελο υπάρχει ένας δαίμονας
και μέσα σε κάθε δαίμονα ένας άγγελος. Πως κανείς δεν είναι μόνο κακός ή μόνο καλός
και πως και οι πιο αγαθοί άνθρωποι από μας μπορούν να πληγώσουνανεπανόρθωτα κάποιους άλλους, και το έχουν κάνει.
Κ.Χ: Τί εύκολα ξεμπερδεύεις την φράση " είναι ηθογραφία".
Α.Π:Πολύ εύκολα. Ο χειρότερος και πιο ανηλεής κριτικός σου είσαι εσύ ο ίδιος.
Να ακούς τον κριτικό που έχεις μέσα σου. Μόνο αυτός είναι αλάθητος.