Συνέντευξη με τη Στεφανία Γουλιώτη

ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΓΟΥΛΙΩΤΗ

«Οσο πιο απλά παραστήσεις τα πράγματα, τόσο πιο άμεσα θα φτάσουν ως το κοινό».


Συνέντευξη στον Κοσμά Χαρπαντίδη .

Με την Στεφανία Γουλιώτη συνομίλησα αμέσως μετά την-κατά Πίτερ Στάιν-Ηλέκτρα που ανέβηκε στους φθινοπωρινούς Φιλίππους . Αρκεσε η υποκριτική της δύναμη για να την κατατάξω στους ηθοποιούς που θαυμάζω πλέον απεριόριστα. Ολοι μείναμε άφωνοι εμπρός στη δεινότητα και τις δυνατότητές της ,που ήταν αρκετές για να την αποκαλέσουν η νέα Λαμπέτη. Αρχίσαμε να συνομιλούμε στις 11 το πρωί ,ενώ εκείνη μας επισήμανε το φόβο της να μην χάσει το διήμερο στην Σαμοθράκη .Την κρατήσαμε ως την τελευταία στιγμή , με κίνδυνο να χάσει το λεωφορείο που θα την άφηνε στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης . Η συζήτηση όμως είχε νεύρο και ενδιαφέρον .
Κ.Χ.Αν δεν υπήρχατε εσείς δεν θα υπήρχε χθες παράσταση.
Σ.Γ. Αυτό το εισπράττω σαν κομπλιμέντο, αλλά παρ’ όλα το έργο είναι γραμμένο πάνω στο ρόλο της Ηλέκτρας . Αν δεν υπήρχε η Ηλέκτρα δε θα υπήρχε το έργο και συνεπώς και η παράσταση. Σ’ αυτόν τον ογκώδη ρόλο στηρίζεται όλο το έργο ουσιαστικά, η Ηλέκτρα δε φεύγει ποτέ από τη σκηνή. Μπαίνει δέκα λεπτά μετά την έναρξη( μετά από ένα διάλογο του παιδαγωγού με τον Ορέστη) και μένει μέχρι και την τελευταία στιγμή.
Κ.Χ. Και φυσικά η αναμέτρηση και η σύγκριση με το ρόλο έχει βαρύ παρελθόν, με πολύ μεγάλα ονόματα , από τις ερμηνείες των οποίων θέλω να μου πείτε αν έχετε επηρεαστεί και αν πέρασαν στην δική σας ερμηνεία .
Σ.Γ. Θα σας πω ένα αστείο γεγονός. Την Ηλέκτρα του Σοφοκλή χωρίς κανένα κόψιμο ή οποιαδήποτε παραλλαγή ή διασκευή την είχαμε ανεβάσει στο σχολείο, στα δεκαέξι μου. Εκείνο το διάστημα συγχρόνως με την δική μας παράσταση η Λυδία Κονιόρδου έπαιζε τον ίδιο ρόλο στην Επίδαυρο. Κι εγώ μικρούλα κι ανίδεη, με θράσος και με υψηλόν τόνον υπερηφάνειας πήγα με την μαμά μου να δούμε την Κονιόρδου κι αυτό που είδα δεν με είχε «ενθουσιάσει τόσο πολύ» . Και ξέρετε γιατί ; Τότε νόμιζα ότι εγώ θα τα κατάφερνα καλύτερα.Φυσικά μπορείτε να υποθέσετε ο,τιδήποτε ,αλλά τότε μέσα στην εφηβεία όλα τα θεωρείς εφικτά. Οταν αργότερα έβαλα τα μυαλά μου στη θέση τους κατάλαβα πόσο καταπληκτική ήταν η Ηλέκτρα, που είδα. Και προσγειώθηκα ακόμη περισσότερο, όταν έδωσα εξετάσεις στο Εθνικό Θέατρο και δεν πέρασε με την πρώτη φορά. Ετσι συνήλθα λίγο και κατάλαβα πως τα πράγματα δεν είναι όπως τα νομίζουμε .
Κ.Χ. Άρα λοιπόν έχουμε στο παρελθόν την ερμηνεία της Κονιόρδου. Πιο παλιές ερμηνείες ίσως .
Σ.Γ. Οταν έπαιξε η Λυδία Κονιόρδου ήμουν δεκαέξι χρονών. Πιο παλιές ερμηνείες δεν πρόλαβα .
Κ.Χ. Ένας ρόλος βαρύς, ένας ρόλος που αν δεν έχεις τα προσόντα τα οποία απαιτεί μπορεί να σε συντρίψει . Κι εσάς όμως σας σύντριψε κυριολεκτικά!! Και το λέω αυτό , γιατί από την παράσταση των Φιλίππων βγήκατε με το αριστερό χέρι σε νάρθηκα.
Σ.Γ. Ναι, έχω μια μικρή θλάση , γιατί εχθές μ’ έπιασαν τα καραγκιοζιλίκια μου.
Κ.Χ. Και αισθανόμαστε ενοχές, γιατί στο θέατρο μας συνέβη το ατύχημα.
Σ.Γ. Όχι δε φταίει το θέατρο σας, ούτε εσείς . Ισα- ίσα μάλιστα η χθεσινή ήταν μια παράσταση, που τη χάρηκα πάρα πολύ.Ξέρετε σπάνια παίζουμε με ιδανικές συνθήκες το καλοκαίρι στους ανοιχτούς χώρους. Συχνά παίζουμε σε πολύ άσχημα θέατρα, χώρους που δεν είναι καν θέατρα, να κάτι σαν γήπεδα, χωρίς καμιά ακουστική και που πρέπει να φωνάζεις για να σ’ ακούσουν, που συχνά αν δε σ’ ακούν νιώθεις ενοχές και αναγκάζεσαι να γκαρίζεις .Ετσι όμως χάνεις την επικοινωνία σου με το κείμενο . Όπως την χάνεις κι όταν κάνει κρύο ή ο κόσμος δεν είναι ήσυχος και αγχώνεσαι να του κρατήσεις το ενδιαφέρον. Η χθεσινή παράσταση κύλησε πολύ ωραία. Το κρύο δεν μ΄ενόχλησε ,όπως τη Θεσσαλονίκη που πάγωσα, η παράσταση κυλούσε χωρίς προβλήματα , το κοινό ήταν άψογο ,αλλά κάποια στιγμή ένιωσα ότι δεν είμαι αρκετή ,ότι δεν κάνω αρκετά καλά τη δουλειά μου και πως με βαριέμαι. Ηθελα κι άλλα από τον εαυτό μου, να δώσω κι άλλα σε αυτό το κοινό, που με αντάμοιβε και σε μια στιγμή για να ξεφύγω από αυτές τις σκέψεις και επειδή δεν ήξερα τι άλλο να προσφέρω έκανα μια τούμπα στον αέρα. Η προσγείωση μετά ήταν ανώμαλη. Ναι, γιατί αυτή η τούμπα δεν ήταν μέσα στη σκηνοθεσία, με έπιασε να την κάνω και την έκανα .
Κ.Χ. Δεν καταλάβαμε ότι ήταν εκτός σκηνοθεσίας. Η κίνηση ήτανε τόσο μελετημένη , κυλούσε υπέροχα.
Σ.Γ. Η συγκεκριμένη πάντως δεν ήταν, αυτό είναι το θέμα και την πλήρωσα .
Πάντως το κοινό των Φιλίππων ήταν από τα πιο σιωπηλά ,που έχω συναντήσει. Αυτό σημαίνει πως η παράσταση το κέρδισε.
Κ.Χ. Το μόνο που την σκίασε ήταν τα φλας του κοινού ;
Σ.Γ. Ναι, τα φλας. Θύμωσα πάρα πολύ ,παρότι ότι χαιρόμουνα ,γιατί ήταν από τις πιο ιδανικές, κάτω από τις οποίες έχουμε παίξει. Γιατί έχουμε παίξει και σε πολύ κακές συνθήκες. Ισως είναι στην ιδιοσυγκρασία του έλληνα να τα κάνει πρόχειρα όλα , χωρίς προμελέτη και το λέω αυτό επειδή έχω θυμώσει πάρα πολύ με τα θέατρα που έχω συναντήσει. Τα γήπεδα μέσα στη πόλη ,που από πίσω ακούγονται τα εργοστάσια και μηχανήματα είναι φοβερό πράγμα.
ΚΧ. Εμείς ακούμε ακόμα τον δρόμο. Την επαρχιακή οδό Καβάλας-Δράμας την οποίαν επί 22 χρόνια δε μπορούμε ακόμα να την μετακινήσουμε.
Σ.Γ. Παρ’ όλα αυτά για κάποιο λόγο ο δρόμος δε με ενόχλησε. Δεν τον άκουγα .
Κ.Χ. Αλήθεια από πόσες δυσκολίες περάσατε για να φτάσατε μέχρι αυτόν τον ρόλο, που ερμηνεύσατε μ’ αυτήν την ένταση.
Σ.Γ. Κάνω τη δουλειά που μου αρέσει .Εχω την τύχη να κάνω τη δουλειά που επέλεξα να κάνω και όχι κάποια άλλη. Κι αυτό το ήξερα από μικρή ,είχε μπει σαν πεποίθηση μέσα στον εγκέφαλό μου, ο σκληρός μου δίσκος ήταν προγραμματισμένος γι’ αυτό. Παρόλα αυτά έδωσα πανελλήνιες εξετάσεις, όπως όλα τα παιδιά που δεν θα είχαν το μεράκι να γίνουν ηθοποιοί , πέρασα στο Γεωλογικό τμήμα, ήθελα να γίνω μετεωρολόγος τότε, πήγα δυο χρόνια στο Πανεπιστήμιο , αλλά ευτυχώς τα πράγματα ήρθαν ωραία .Μπήκα στο Εθνικό με τη δεύτερη φορά ,γιατί τη πρώτη φορά , ως θρασύ παιδί , δε με πήραν.
Κ.Χ. Τους ενόχλησε η υπερβολική αυτοπεποίθηση;
Σ.Γ. Υπερβολική, όση δε φαντάζεστε! Ναι, τη δεύτερη χρονιά κατάλαβα ότι θέλει πολύ δουλειά το πράγμα, δε μπορείς , δε φτάνει αυτό που ξέρεις. Και μετά πέρασα νομίζω τα κύματα που περνάει ο κάθε νέος που θέλει να επιβιώσει σ’ αυτή τη κοινωνία. Ευτυχώς όμως είχα δυο γονείς που με στήριξαν πάρα πολύ.
Κ.Χ. Και οι οποίοι όμως ενδεχομένως να μην ήθελαν να γίνετε ηθοποιός.
Σ.Γ. Δεν είναι ότι δε ήθελαν. Αλλά προέκριναν την ασφάλειά μου ,να είμαι ασφαλής σε μια σίγουρη δουλειά . Αυτό που θέλει ο κάθε γονιός για το παιδί του.
Κ.Χ. Ακόμα δηλαδή η καλλιτεχνία προσφέρει ανασφάλεια.
Σ.Γ. Ναι, πολύ μεγάλη. Και βέβαια αποδεικνύεται και από την δική μου περίπτωση . Εφτασα στα 27 μου χρόνια και μόλις τώρα είμαι αυτοδύναμη. Τουτέστιν να μπορώ να πληρώνω το ενοίκιο μου , να καλύπτω τα έξοδά μου , τα κοινόχρηστα. Και είμαι ευχαριστημένη, γιατί σε άλλους παίρνει πολύ περισσότερο χρόνο και μιλώ για ανθρώπους με ταλέντα. Πριν κατακτήσω την αυτοδυναμία μου πέρασα από χίλια κύματα. Δούλεψα ταξιθέτρια, σερβιτόρα, έκανα τα πάντα για να καταφέρω να πληρώνω τα μαθήματα μου ,αυτά του χορού ,αλλά και της φωνητικής, που μου επιτρέπουν σήμερα, να μην κλείνει η φωνή μου σε κάθε παράσταση.
Κ.Χ. Πάντως όσα μαθήματα φωνητικής κι αν κάνει κάποιος αν δεν διαθέτει φωνή μπορεί να αποκτήσει επιβλητική φωνή για ακούγεται στο κοίλο του θεάτρου ;
Σ.Γ. Δε χρειάζεται να είναι επιβλητική. Χρειάζεται να έχει ανοιχτό κανάλι με το κοινό. Nα υπάρχει ανοιχτή επικοινωνία.
Κ.Χ. Εννοείτε ότι μια οποιαδήποτε φωνή αν καλλιεργηθεί με κατάλληλη φωνητική άσκηση θα μπορέσει να αποδώσει στο αρχαίο δράμα;
Σ.Γ. Νομίζω πως ναι, αρκεί να υπάρχει αυτό που λέμε όρεξη. Και μεταφράζεται ως ταλέντο, μεταφράζεται ως…
Κ.Χ. Επιμένω ότι δεν είναι μόνο θέμα άσκησης ,αλλά φυσιολογίας πλέον.
Σ.Γ. Ναι, αλλά η κάθε φωνή έχει τη δική της ιδιαιτερότητα. Δηλαδή ο κάθε άνθρωπος είναι ιδιαίτερος. Και ο κάθε άνθρωπος μπορεί να αποδώσει σε ένα τύπο , σε ρόλους που θα μπορούσε να υποκριθεί . Φαντάζεστε να με έβαζαν να παίξω τη σουμπρέτα, αυτό δεν μπορώ να το κάνω , γιατί δεν έχει καμιά σχέση μ’ αυτό που διαθέτω.
Κ.Χ. Όταν σας άκουγα σκεφτόμουν πως η φωνή σας μπορεί να σταθεί στο αρχαίο θέατρο. Κι αυτό είναι επίτευγμα .
Σ.Γ. Νομίζω ότι αυτό είναι λίγο σαν μια ιδέα ,δεν θέλω να πω προκατάληψη , είναι μεγάλη λέξη. Όμως σίγουρα σαν ιδέα ή σαν κατάλοιπο καλλίτερα ,που μας έχει μείνει από την ιδέα που διαμορφώσαμε όλοι μας βλέποντας αρχαίο δράμα. Επειδή όλες οι μεγάλες τραγωδοί μας είχαν επιβλητικές φωνές αναζητούμε να βρούμε , να συναντήσουμε την μεγάλη , δραματική ,σκούρα φωνή . Όμως η Αμαλία Μουτούση διαθέτει μια φωνή δυνατή και εκπαιδευμένη, αλλά δύσκολα θα την κατέτασσε κανείς σε αυτό που λέμε μπάσα επιβλητική φωνή. Αλλά παρ’ όλα αυτά βλέπουμε καταπληκτικές ερμηνείες από ηθοποιούς σαν τη Μουτούση, με φωνές κανονικές ας πούμε. Και η δική μου κανονική είναι . Και ίσως πρέπει να αλλάξουμε λίγο τον τρόπο, το βλέμμα που αντιμετωπίζουμε μια σημερινή ηθοποιό . Δηλαδή τραγωδία μπορούν να κάνουν μόνο αυτές που έχουν μπάσα, επιβλητική φωνή ,αυτές που έχουν όγκο φωνής ;
Κ.Χ. Για να φτάνει στο θεατή με αυτάρκεια.
Σ.Γ. Ναι, αυτό είναι το σημαντικό το να φτάνεις στο θεατή. Όταν φτάσει στο θεατή δικαιώνεται . Όμως και μια φωνή με νότες υψηλές, όπως της Κάλλας έφτανε στο θεατή .
K.X.Εκείνο το οποίο πάντως δε φτάνει θεατή ακόμα και να υπάρχει ένα εκφραστικό όργανο φωνητικό είναι η ενέργεια του ηθοποιού . Τι δίνεις, πως τον κεραυνοβολείς το θεατή; Εσείς εχθές μέσα στην αρένα του θεάτρου ήσασταν ένα πληγωμένο αγρίμι και αυτή η ενέργεια που έβγαινε ,ισορροπούσε μεταξύ μιας κατάστασης νορμάλ ,αλλά και μιας πάσχουσας ψυχής πολύ θαυμαστά. Θέλω να πω δηλαδή εκείνο το που χρειάζεται ένας ηθοποιός είναι αυτό το πράγμα, την ενέργεια. Αυτή η ενέργεια πως επιτυγχάνεται;
Σ.Γ. Η υπόθεση της ενέργειας είναι τεράστια. Η ενέργεια είναι απλά αυτό που σας έλεγα πριν . Η όρεξη να κάνεις αυτό που θέλεις . Αλλά εξαρτάται και από το πόσο είσαι ανοιχτός μέσα σου, το πόσο δε σκέφτεσαι, το πόσο τα πράγματα γίνονται αντί να τα προκαλείς. Είναι πολύ μεγάλο το πεδίο της ενέργειας.
Κ.Χ. Το βίωμα εδώ τι σχέση έχει;
Σ.Γ. Δεν μπορώ να πω ότι έχει καμία σχέση το βίωμα . Σ’ αυτή τη φάση λειτουργεί μόνο η φαντασία. Δεν έχω κανένα βίωμα κοινό με την Ηλέκτρα, εκτός ίσως από την ηλικία.
Κ.Χ. Όχι, δεν εννοώ την ταύτιση με το συγκεκριμένο ρόλο, εννοώ τα βιώματα που υπάρχουν ως συγκινησιακό φορτίο πλέον στη πλάτη σας.
Σ.Γ. Ούτε μπορώ να πω ότι έχω ζήσει καταστάσεις πολύ βαθιά τραγικές , ούτε έχω ζήσει μέσα στην έκσταση ή το τόσο πάθος . Δεν έχω ζήσει τίποτα απ’ όλα αυτά. Το μόνο που μπορεί να με βοηθήσει είναι η φαντασία μου και η παρατήρησή μου πάνω στον κόσμο.
Κ.Χ. Η υπερβολική άσκηση πάνω στο κείμενο βοηθάει να προκύψει αυτή η ενάργεια που μας καταθέσατε;
Σ.Γ. Ναι, πράγμα που δε συνέβη στη συγκεκριμένη περίπτωση. Συμβαίνει σε άλλες περιπτώσεις .Οπως με τον Λευτέρη Βογιατζή , όπου έχουμε πέντε μήνες πρόβα και ναι ,μπορεί, η τριβή με το κείμενο να σε βοηθήσει, ν’ ανοίξει περισσότερο τη φαντασία σου. Το πώς θα τονίσεις μια λέξη, το τι ρυθμό θα δώσεις, πως θα την κόψεις, πως θα την φανταστείς. Ολα αυτά βοηθάνε στο να συμβούν πράγματα, στο ν’ ανοίξει η φαντασία σου. Κι οπότε να είσαι πιο έτοιμος να δώσεις πράγματα.
Κ.Χ. Να μην είσαι πια εσύ ο συγκεκριμένος που φτιάχνεις το ρόλο, αλλά να είσαι η Ηλέκτρα….
Σ.Γ. Να γίνονται τα πράγματα από μόνα τους και χωρίς προσπάθεια. Δηλαδή η προσπάθεια να έχει γίνει αλλού. Να έχει γίνει εδώ και χρόνια με την άσκηση και μετά από ένα σημείο κι έπειτα εσύ απλά να εξαφανίζεσαι. Απλώς να είσαι ο μεσάζων.
Κ.Χ. Όταν παίζατε την Ηλέκτρα είχα την εντύπωση ότι ήσασταν στον Αργολικό κάμπο κι ήσασταν η κόρη της Κλυταιμνήστρας και η αδερφή του Ορέστη;
Σ.Γ. Όχι, καθόλου. Καλώς ή κακώς καθόλου. Ήξερα ότι ήμουνα η Στεφανία, ήξερα ότι πρέπει να μ’ ακούσουν, ήξερα ότι π.χ. ο χορός είναι δίπλα μου και πρέπει να επικοινωνήσω μαζί του, ήξερα ότι κάποια στιγμή χτύπησα τη φωνή μου και α, πως θα μου βγει το επόμενο. Ε , μη γελιόμαστε είμαστε γεμάτοι από σκέψεις, γεμάτοι από εντάσεις . Δηλαδή εκείνη τη στιγμή μπορεί να μη λειτουργήσει η φαντασία για χίλιους δέκα λόγους στη μέση της παράστασης . Θα είναι ένα ψέμα μεγαλύτερο να πεις ότι είμαι στον Αργολικό κάμπο . Είναι πιο εύκολο να δεχτείς ότι είμαι η Στεφανία και παίζοντας προσπαθώ να σας μεταδώσω τα λόγια τα οποία κάποτε έγραψε ένας άνθρωπος, που λεγόταν Σοφοκλής . Και αυτό το κάτι ,που είχε στο μυαλό του πριν από 2.300 χρόνια ,εγώ θέλω να σας το μεταδώσω σήμερα . Αν καταφέρω να το πετύχω , τρεις- τέσσερις στιγμές μέσα στο έργο , για μένα είναι το κέρδος μου και η επιβεβαίωσή μου. Και φυσικά μέσα σε όλο αυτό το πανδαιμόνιο των σκέψεων που σου έρχονται αν καταφέρεις όντως να ξεφύγεις μερικές στιγμές και απλά να το απολαύσεις και να γίνεται με ευχαρίστηση τότε το ευχαριστιέται και ο θεατής.
Κ.Χ. Εκείνο που μου έκανε εντύπωση επίσης από εσάς ήταν η κίνηση ,το σώμα πια ως εργαλείο. Κάτι που οι έλληνες ηθοποιοί το ξεχνάν και νομίζουν ότι σωματικά και φωνητικά είναι υπερεπαρκείς . Δεν τους ενδιαφέρει να ασκήσουν το σώμα.
Σ.Γ. Σε μένα βγαίνει εντελώς απλά , σχεδόν φυσιολογικά , πιθανόν να συμβάλλει η χορευτική μου παιδεία .Μ’ αρέσει να ασχολούμαι με το σώμα μου είναι η εκτόνωσή μου .
Κ.Χ. Σπάνια βλέπουμε ένα σώμα απόλυτα ελεγχόμενο, ένα εργαλείο το οποίο υπάκουε σε όποιες κινήσεις έπρεπε να εκτελέσει. Κι όταν σας έβλεπα να πέφτετε πραγματικά θεώρησα ότι πρέπει να έχετε ένα σώμα τόσο ελαστικό, που να μην πάθετε καμιά ζημιά, αλλά ατυχώς την πάθατε.
Σ.Γ. Ατυχώς την έπαθα, γιατί δεν ήταν προβλέψιμη αυτή η κίνηση.
Κ.Χ. Ίσως θέλατε να μας ιντριγκάρετε λίγο παραπάνω.
Σ.Γ. Οχι ακριβώς . Εκείνη τη στιγμή κάτι δε μου έβγαινε, κάτι δεν αισθανόμουν καλά. Δεν είχα τι άλλο να κάνω επί σκηνής και έκανα μια τούμπα στον αέρα εκεί και έπεσα.
Κ.Χ. Εκείνη τη στιγμή αισθάνεστε ότι έχετε ένα παιδί απέναντί σας ,έναν άνθρωπο που πρέπει να κατακτήσετε. Εννοώ το κοινό ότι είναι αυτός ο άνθρωπος με μια καρδιά που ήρθε να σας δει και σεις θέλετε να του προσφέρετε ότι το κατακτάτε δηλαδή;
Σ.Γ. Όχι τίποτα απ’ όλα αυτά. Γιατί ήδη η έννοια του κατακτάω ακούγεται βίαιη. Για μένα το κατακτώ έχει αρνητική ενέργεια . Όχι, ο στόχος είναι να επικοινωνήσουμε. Δηλαδή είμαι εδώ ,με τα μέσα που διαθέτω κάνω τη δουλειά μου κι επιδιώκω να σας μεταφέρω όσα έχω καταλάβει και μ’ αυτά που έχετε φέρει κι εσείς να τα βάλουμε μαζί , για να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε παρέα . Για να ξυπνήσουμε κάτι μέσα μας . Κάτι που το έχουμε ξεχάσει. Πρέπει να λειτουργούμε σα σύμμαχοι. Η αλλιώς να το πω ότι είμαστε συνένοχοι στην άγνοια. Και ούτε ξέρω περισσότερα από εσάς και ούτε εσείς ξέρετε πιο πολλά από μένα, οπότε ας μπούμε μαζί ,να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε. Είναι σπουδαίο να αφυπνίσουμε κάτι μέσα μας ,που εξ αιτίας της καθημερινότητάς μας έχει ξεχαστεί, να το πιο απλό , ας πούμε αρχικά , το ότι είμαστε άνθρωποι .Και να ανασύρουμε αξίες , μέσα από τα μεγάλα και σπουδαία κείμενα ,που μας παραδόθηκαν. Βλέπω το κοινό σαν σύμμαχους σε αυτό που καλούμαι να κάνω , και στόχος μου είναι να ανοίξω κανάλι για να ψελλίσουμε μαζί τις αλήθειες . Και σήμερα είχα να πω αυτά, αλλά σε δυο χρόνια θα έχω να πω κάτι άλλο και θα περιμένω το κοινό για να το συμμεριστούμε . Το πώς θα εξελιχτώ ελπίζω να έχει σχέση με το πως εξελίσσεται και το κοινό και ο κόσμος.
Κ.Χ. Σαν ελληνίδα ηθοποιός που είστε πάντα σε επαφή με τα κείμενα ,με τους χώρους των αρχαίων θεάτρων, με τον τραγικό λόγο πιστεύετε πως έχετε ένα προβάδισμα σε σχέση με μια ομότεχνη σας από άλλα εθνότητα; Αλλά και μπορεί ένας Γερμανός ,όπως ο Στάιν ,να επικοινωνεί με τα αρχαία κείμενα από μετάφραση και να συλλάβει το μέγεθος με τον σωστό τρόπο, με τον τρόπο που θα το συλλάμβανε ένας άνθρωπος ο οποίος επικοινωνεί με τη φυσική γλώσσα στο κείμενο του;
Σ.Γ. Θα σας απαντήσω και στα δυο. Δε μου δίνει προβάδισμα το ότι είμαι στην Ελλάδα και μιλάω ελληνικά.
Κ.Χ. Όχι, ότι έχετε αυτή τη παιδεία ας την πω έτσι της επαφής με τους χώρους με τα ερεθίσματα…
Σ.Γ. Θα σας πω. Η παιδεία (τώρα ελπίζουμε να αλλάξουν τα πράγματα) θεατρικά μέχρι σήμερα στην Ελλάδα ήταν χείριστη. Κυρίως για τους ηθοποιούς . Αυτό που μαθαίναμε στη σχολή έπρεπε να το ξεχάσουμε, μόλις διασχίζαμε την έξοδο , γιατί αλλιώς θα είχαμε καεί. Οι ξένοι έχουν πολύ καλύτερη εκπαίδευση, ακόμη και πάνω στα αρχαία κείμενα, γιατί εμβαθύνουν , δεν παίρνουν τίποτα ως αυτονόητο, όπως εμείς παίρνουμε σαν αυτονόητο ότι ξέρουμε ελληνικά και άρα καταλαβαίνουμε καλύτερα τη γλώσσα. Αυτό είναι μια πλάνη. Οι ξένοι καταλαβαίνουν πολύ καλύτερα τα αρχαία κείμενα από εμάς και έξω κυκλοφορούν επιστημονικές μεταφράσεις των αρχαίων κειμένων. Εμείς στην Ελλάδα επικεντρωνόμαστε στις λογοτεχνικές μεταφράσεις των κειμένων με αποτέλεσμα να μην αποδίδεται το νόημα ακριβώς όπως ήταν στα αρχαία . Μας πιάνει έτσι μια συναισθηματική φόρτιση μ’ αυτά τα κείμενα. Όποια μετάφραση διαθέτουμε είναι κυρίως ποιητική , δηλαδή μεσολαβεί το στίγμα του μεταφραστή. Ενώ οι μεταφράσεις του εξωτερικού διακρίνονται για το πόσο επιστημονικά προσεγγίζουν το κείμενο. Αποκορύφωμα η φετινή μας η εμπειρία με τον Στάιν η οποία μας απέδειξε ότι δεν ξέραμε εμείς οι Ελληνες αυτό που μετάφρασαν στη γλώσσα μας . Ο Στάιν, που μπορούσε να καταλάβει αρχαία γιατί έχει σπουδάσει στη Γερμανία αρχαία ελληνικά είχε διαφορετική ερμηνεία για πολλά σημεία του κειμένου και αποδείχτηκε ότι ήταν πιο κοντά στην σωστή ερμηνεία . Ας φέρω σαν παράδειγμα τη λέξη φόβος. Αλλο σημαίνει στα αρχαία και άλλο σημαίνει στα νέα ελληνικά. Αν ανατρέξεις σ’ ένα λεξικό επιστημονικό βλέπεις ότι φόβος σημαίνει χίλια δυο άλλα πράγματα .Από τον απλό φόβο που ξέρουμε εμείς σαν μια λέξη που αυτονόητα στα νέα ελληνικά σημαίνει φοβάμαι. Λοιπόν στα αρχαία σημαίνει σεβασμό , ευλάβεια, ευσέβεια, εξηγήσεις κι έννοιες που δεν φανταστήκαμε στα νεοελληνικά ποτέ .
Κ.Χ. Απλοποιήθηκαν τα νέα ελληνικά;
Σ.Γ. Απλοποιήθηκαν γιατί μέσα στην προχειρότητα που μας διακρίνει κουβαλάμε μια πολύ ασυνείδητη και βαθιά ,είναι άσχημη λέξη αλλά δεν βρίσκω άλλη , τεμπελιά. Είναι πολύ χωμένη μέσα μας για να την αλλάξουμε. Νομίζουμε ότι δεν είμαστε , αλλά είμαστε οκνηροί .
Κ.Χ. Παρατήρησα ότι η μετάφραση του κειμένου ταίριαζε απόλυτα στο στόμα όλων των νέων παιδιών της παράστασης. Ήταν του Βολανάκη, την οποία επεξεργάστηκε ο Πέτρος Μάρκαρης ;
Σ.Γ. Ο Πέτρος Μάρκαρης μόνος του και μετά ήρθε στα χέρια μας, για να την συνδιαμορφώσουμε με τον Πήτερ Στάιν. Γιατί ο Στάιν είναι μεγάλος γνώστης των αρχαίων ελληνικών και αυτό που είχε ζητήσει απ’ τον Πέτρο Μάρκαρη ήταν την κυριολεκτική απόδοση από τα αρχαία ελληνικά στα νέα και όχι επεξηγήσεις ή και ποιητικές προσθέσεις .Ηθελε νάναι στεγνά ο λόγος και το νόημα του συγγραφέα.
Κ.Χ. Ναι, και σε κάποιο σημείο είχα την αίσθηση της πεζότητας και έλεγα ότι δεν μπορεί να γράφει ο Σοφοκλής σαν τις «Εσωτερικές Ειδήσεις» του Μάριου Ποντίκα.
Σ.Γ. Ναι, σίγουρα δε γράφει σαν το Μάριο Ποντίκα ο Σοφοκλής ,αλλά παρ’ όλα αυτά, αυτά που λέμε εμείς στο κείμενο, δηλαδή η μετάφραση μας είναι ακριβώς αυτό που λέει ο Σοφοκλής.
Κ.Χ. Πάντως ο Σοφοκλής θα μπορούσε να είναι σήμερα ένας καθιερωμένος νεοέλληνας συγγραφέας.
Σ.Γ. Ακριβώς, γιατί αν σκεφτείτε ότι στην αρχαία Ελλάδα το να γράφεις τραγωδία και να χειρίζεσαι τον τραγικό λόγο μπορεί και να ανήκε σε μια καθημερινότητα και να μην αποτελούσε την εξαίρεση ,ίσως μπορεί να εξηγήσει γιατί ο Σοφοκλής ήταν συγγραφέας της εποχής του. Δεν είναι μόνο ποιητής, είναι συγγραφέας της εποχής . Σήμερα επειδή διασώθηκαν μόνο τριάντα δυο τραγωδίες τις αντιμετωπίζουμε με δέος και μοναδικότητα και δεν διακρίνουμε την καθημερινότητα του συγγραφέα .
Κ.Χ. Θα τρίζουν τα κόκαλα των εθνικών μεταφραστών μας όσων υπάρχουν ακόμα. Δηλαδή δεν είναι ποιητικός ο Σοφοκλής;
Σ.Γ. Όχι, δεν είναι ποιητικός.
Κ.Χ. Είναι.
Σ.Γ. Είναι όσο είναι.
Κ.Χ. Πόσο είναι;
Σ.Γ. Εχουμε στα χέρια μας αυτά τα θεία έργα . Μπορεί για μας να είναι θεία, γι αυτούς όμως ήταν καθημερινότητα. Πόσα άραγε έχει γράψει ο Σοφοκλής ; Εχουν σωθεί μόνο εφτά. Κάθε χρόνο γίνονταν διαγωνισμοί , που σημαίνει ότι υπήρχε παραγωγή. Πιθανόν η Ηλέκτρα να ανήκε στα μέτρια έργα του κι όμως για εμάς σήμερα ανήκει στα αριστουργήματα. Πιθανόν να είχανε γραφτεί ακόμα μεγαλύτερα αριστουργήματα κι η Ηλέκτρα μην ήταν τόσο μεγάλο έργο . Κι αν μπεις πολύ βαθιά στο κείμενο και πάρεις λέξη προς λέξη τι λέει ο συγγραφέας ,δεν υποστηρίζω ότι είναι πεζό ,αλλά είναι σίγουρα τόσο απλό. Δεν έχει ποιητικές φιοριτούρες ,που δεν αγγίζουν κανέναν και που τόσο συχνά στο θέατρο μας απωθούν, γιατί δεν συλλαμβάνουμε το νόημα ή την υπόθεση.
Κ.Χ. Η σημερινή προσέγγιση λοιπόν στο αρχαίο δράμα δεν πρέπει να γίνεται με όρους του περασμένου αιώνα . Με κείμενα, που ποιητικίζουν και δεν ανασύρουν την αξία των τραγικών .Αυτό μου λέτε;
Κ.Χ. Όχι, δεν εννοώ να μην ποιητικίζουν. Εννοώ να διατηρούν την απαιτούμενη ποίηση , αλλά πέρα απ’ αυτά να μην ποδοπατούνται οι χαρακτήρες ,που σαρκάζουν, κοροϊδεύουν , κάνουν πολλά . Η Ηλέκτρα είναι προφανές ότι κοροϊδεύει την μητέρα της, όταν της λέει «ναι, σ’ αφήνω κάνε τη θυσία σου εσύ, εγώ θα κάτσω εδώ πέρα και κλείνω το στόμα μου». Λέει ακριβώς αυτό. Και μάλιστα τρεις φορές «σ’ αφήνω, κάνε τη θυσία σου σε παρακαλώ». Αλλά οι ποιητικές μεταφράσεις το μεταφέρουν έτσι ,ώστε οι χαρακτήρες και οι λέξεις τους να χάνουν την καθημερινή απλότητα ,ίσως και τραγικότητα ,που καμιά φορά εξυπηρετείται πιο αποδοτικά από την απλότητα. Διαχρονική δεν είναι μόνο η ποίηση. Διαχρονικά λειτουργούν π.χ. οι νευρωτικές καταστάσεις που συμβαίνουν ανάμεσά τους ,που τσακώνονται ,που διαφωνούν, αλλά και το πώς συμπεριφέρονται ο ένας στον άλλον ,όλα αυτά είναι ανθρώπινα και γι’ αυτό διαχρονικά. Κι αυτά βγάλαμε μέσα από τη συγκεκριμένη παράσταση . Δε περιοριστήκαμε στη σοβαροφάνεια.
Κ.Χ. Στα ελληνικά ανεβάσματα η σοβαροφάνεια αναμεμειγμένη μ’ ένα κλίμα μυστηριώδες άφηνε τον θεατή μετέωρο , ώστε να μην προσεγγίζει το κείμενο στην ουσία και έφευγε με την αίσθηση ότι δεν εισέπραξε τα πάντα , αλλά ωστόσο επικοινώνησε με ένα μάλλον σπουδαίο κείμενο.
Σ.Γ. Ακριβώς. Ακριβώς αυτό. Υποψιάζεται ότι είναι μάλλον σπουδαίο , επειδή δεν το κατάλαβε .Βέβαια δε σημαίνει ότι δεν υπάρχει το δέος , πρωτίστως τα κείμενα αυτά είναι θρησκευτικά , αλλά πιο πολύ βγάζεις το δέος και τη θρησκευτικότητα ενός κειμένου όταν επικοινωνείς με τον άλλον. Ο άλλος καταλαβαίνει τι λες όταν του δίνεις να καταλάβει και όχι όταν υπονοείς ότι κάτι κρύβεται από πίσω που δεν το καταλαβαίνει . Αρα είναι μεταφυσικό
Κ.Χ. Γι’ αυτό εισπράξατε την απόλυτη σιωπή. Το κοινό προσηλώθηκε ευλαβικά σ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης.
Σ.Γ. Γενικά, το δύσκολο της παράστασης είναι η απλότητα. Οσο πιο απλά παραστήσεις τα πράγματα, τόσο πιο άμεσα και ευθεία θα φτάσουν ως το κοινό. Δεν εκπίπτουμε ,ούτε πτωχεύουμε τα κείμενα, δεν τα εκποιούμε. Υπάρχουν και οι θεοί και οι νεκροί ,πως θα μπορούσε εξ άλλου ,αφού οι θεοί είναι πάντα παρόντες σε ό,τι συμβαίνει
Κ.Χ. Θα μπορούσε να πει κανείς πως ο Στάιν έδωσε μια νατουραλιστική παράσταση , δεν τόνισε το μεταφυσικό στοιχείο έντονα.
Σ.Γ. Η ανάγνωσή του ήταν σύμφωνη με τη παράδοση του γερμανικού θεάτρου από την οποία και επηρεάστηκε τόσο ριζικά και η δική μας ανάγνωση για χρόνια. Το κοινό μας εθισμένο σε αυτήν μπορεί και μόνο για αυτόν τον λόγο να την αποδέχτηκε. Ισως λειτουργεί περισσότερο σωστά έτσι , από το να αφήσεις υπονοούμενα ότι υπάρχει κάτι υπαρξιακό και να τονίσεις κάτι υπαρξιακό. Γιατί όταν τονίζεις κάτι υπαρξιακό σημαίνει ότι το έχεις καταλάβει. Για να το έχεις καταλάβει το υπαρξιακό σημαίνει ότι είσαι πάρα πολύ καλά με τον εαυτό σου και ότι έχεις λύσει όλα σου τα προβλήματα. Κι άμα είσαι εσύ μια χαρά πως θα πείσεις τον άλλον από κάτω ότι δεν είσαι ; Και κανένας καλλιτέχνης δεν είναι. Και γι’ αυτό προσφεύγει στην τέχνη .
Κ.Χ. Αναρωτιέμαι τι ταΐζετε το θηρίο Στεφανία Γουλιώτη.
Σ.Γ. Τι εννοείτε στην κυριολεξία;
Κ.Χ .Πνευματικά εννοώ. Για να έχει αυτή την ενέργεια που έχει. Τι του προσφέρετε; Διάβαζα πρόσφατα την ψυχοθεραπεία του Μιτεράν,ο οποίος εξομολογείτο στον υποτιθέμενο ψυχαναλυτή του ότι είναι υπερβολικά λίγος και απλός και χρειάζεται να επικοινωνεί με τα κείμενα κάθε μέρα . Ετσι τουλάχιστον δυο ώρες αποσυρόταν και διάβαζε αυτά που τον έτρεφαν για να μπορεί να είναι στον κόσμο μετά ο εαυτός του που να τον αναγνωρίζει.
Σ.Γ. Αισθάνομαι τις ελλείψεις μου και θέλω αυτές τις δυο ώρες να τις αφιερώνω πάντα σ’ αυτό που λέτε ενδοσκόπηση, διάβασμα. Και πρώτα απ’ όλα αγαπώ την ποίηση. Κανείς ηθοποιός και καλλιτέχνης δε μπορεί να ζήσει χωρίς την ποίηση. Ασχετα από το ότι σε έντονες στιγμές έχω γράψει κιόλας. Πολύ κακά φυσικά, αλλά αυτό μου έβγαινε. Πέρα απ’ αυτό ασχολούμαι και με την ψυχολογία και με τα προβλήματα που κουβαλάω . Τρέφω και τρέφομαι από τις σχέσεις, συναναστρέφομαι με ανθρώπους από τους οποίους εμπνέομαι, παθιάζομαι πάρα πολύ εύκολα με τους ανθρώπους, έχω πολλά είδωλα και μ’ αρέσει να παίρνω από τους άλλους.
Κ.Χ. Βρίσκεται συνομιλητές;
Σ.Γ. Ναι, είμαι τυχερή και βρίσκω. Εεεε ,είμαι πάρα πολύ τυχερή.
Κ.Χ. Γιατί η ελληνική πραγματικότητα πνευματικά είναι ποώδης.
Σ.Γ. Πρέπει να σκάψεις πολύ για να τους βρεις, αλλά είμαι τυχερή , γιατί βρήκα τους ανθρώπους που με εμπνέουν πνευματικά . Πιο πολύ τρέφομαι από τη ζωή την ίδια.
Αλλά και τις εκδρομές!
Κ.Χ. Ήδη το υπεραστικό λεωφορείο Έβρου περνά στις 12.30 κι η Στεφανία Γουλιώτη θα επιβιβαστεί για να πάει Σαμοθράκη .
Σ.Γ. Μη φανταστείτε ότι θα κάνω τίποτα διακοπές, για δυο μέρες πάω, γιατί όλοι επέμεναν ότι πρέπει να πάω, και λέω να μην αφήσω αυτή την ευκαιρία.
Κ.Χ. Αλήθεια δίνεται η ευκαιρία σ’ ένα νέο ηθοποιό να συναντηθεί με αξιόλογους ρόλους σήμερα.
Σ.Γ. Νομίζω ότι τα πράγματα έχουν να γίνονται ενδιαφέροντα .Η Αθήνα γίνεται μια μητρόπολη θεατρική ,όπου έρχονται άνθρωποι και από το εξωτερικό ακόμη για να δουν παραστάσεις. Πρώτα απ’ όλα έχουμε ένα Φεστιβάλ αυτή τη στιγμή, που αρχίζει να γίνεται ένα από τα καλύτερα της Ευρώπης.
Κ.Χ. Το άλλοθι μας είναι. Η αδράνεια του χειμώνα ενδεχομένως;
Σ.Γ. Ναι, όχι δεν είναι τόσο αδρανής ο χειμώνας στην Αθήνα. Εζησα στο εξωτερικό και υποστηρίζω ότι τα πράγματα δεν είναι πολύ πιο ακμαία . Στο Μιλάνο π.χ. δύσκολα μετακινούνται οι άνθρωποι από τις θέσεις τους και γενικά τα θέατρα δε γεμίζουν τόσο εύκολα. Στην Ελλάδα γίνονται πάρα πολλές παραστάσεις ,έχουμε 150 θέατρα στην Αθήνα. Αυτό που με λυπεί περισσότερο είναι η τόση μεγάλη ανομοιογένεια. Γίνεται χαμός λέω, πραγματικά χαμός! Υπάρχουν μικρές ομάδες , υπάρχουν νέοι άνθρωποι αυτή τη στιγμή που βγαίνουν κι έχουν ενδιαφέρον. Κι είναι κρίμα που δεν επισημαίνονται ,όπως θα τους άξιζε. Πάντως εκεί που υστερούμε είναι στην παιδεία.
Κ.Χ. Στην παιδεία , ενώ έχουμε πολύ καλούς ηθοποιούς , έχουμε λιγότερο καλούς σκηνοθέτες.
Σ.Γ. Παρ’ όλα αυτά οι ευκαιρίες δίνονται. Δεν αποτρέπω τον κόσμο να γίνει ηθοποιός. Όχι, γιατί είναι πρόσφορο να περάσεις και από αυτή τη διαδικασία και να δεις ότι δεν κάνεις. Αρκεί βέβαια να μην το συνειδητοποιήσεις πολύ αργά. Ναι, και επίσης δε συμβαίνει όταν είσαι και υγιής. Δηλαδή ένας υγιής άνθρωπος που θα δει ότι δεν κάνει γι’ αυτή την δουλειά θα στρέψει το ενδιαφέρον και την προσοχή του σε κάτι άλλο. Θα βρει άλλον τρόπο να εκφραστεί .
Κ.Χ. Ο Παύλος Μάτεσης μου έλεγε ότι όταν άνοιγε την πόρτα μιας τάξης θεατρικής σχολής ,όπου δίδασκε για χρόνια ,έβλεπε ότι 99% των σπουδαστών να θέλουν να γίνουν Αλίκη Βουγιουκλάκη.
Σ.Γ. Αυτό δεν είναι δείγμα υγείας .
Κ.Χ .Το χειρότερο είναι ότι υπήρχε κι ένα ποσοστό ανδρών, που ήθελαν επίσης να γίνουν Αλίκη Βουγιουκλάκη. Σήμερα τι θέλουν να γίνουν οι νέοι ηθοποιοί ; Όχι πιστεύω Βουγιουκλάκη .
Σ.Γ. Ονειρεύονται να παίξουν στην τηλεόραση. Δυστυχώς. Για μένα όταν αποφάσισα ότι θέλω να γίνω ηθοποιός δεν τέθηκε θέμα τηλεόρασης .Από τα οχτώ μου ήθελα να γίνω ηθοποιός και είχα τη τύχη να συναντήσω τη Κυβέλη Μυράτ, εγγονή, της μεγάλης Κυβέλης ,η οποία με μύησε στο θέατρο, με αποτέλεσμα να μην με νοιάζει η τηλεόραση. Το ηθοποιός συνδεόταν μόνο με το θέατρο. Σήμερα τα πρότυπα έχουν εξελιχθεί έτσι που συνδέεται αμέσως με την τηλεόραση και με την προχειρότητα που συναντά κανείς εκεί .Δε μπορείς να κάνεις τηλεόραση που να μην είναι πρόχειρη. Εκτός αν οι συνθήκες είναι ιδανικές, που είναι κινηματογραφικές πια.
Κ.Χ Η τηλεόραση καίει τα πρόσωπα με τις ευκολίες .
Σ.Γ. Επειδή γίνονται όλα πρόχειρα και ο καλύτερος ηθοποιός να παίξει( γιατί έχουμε δει και ταλαντούχους να παίζουν εκεί) , θα βγάλει τον πιο πρόχειρο εαυτό του. Αυτό που ξέρει να κάνει πιο εύκολα. Είναι αμέσως καταδίκη ότι θα συμβεί αυτό , είναι η παγίδα στην οποία πέφτουν. Βέβαια δεν θέλω να διαχωρίζω , εμείς και αυτοί. Όμως η μεγάλη τριβή με τη τηλεόραση ασυνείδητα τους κάνει να πιστεύουν ότι είναι εύκολα τα πράγματα. Δεν καταλαβαίνουν τη δυσκολία. Η συνήθεια μας να ακούμε τον τηλεοπτικό λόγο μας έχει κάνει πάρα πολύ κακό. Ξεχνούν ότι το άπαν της υποκριτικής τέχνης είναι όταν τελειώσει η παράσταση να μην μπορεί το κοινό να χειροκροτήσει, σαν να μην τα έχει δει όλα αυτά . Ο ηθοποιός να έχει εξαφανιστεί και να έχει πάθει σοκ μ’ όλα αυτά που έχει ακούσει. Σαν ηθοποιός την στιγμή πηγαίνω πίσω , εξαφανίζομαι.
Κ.Χ. Τι να πω! Ότι προσέρχεστε στην ηθοποιία με μια σκευή και έναν οπλισμό που εμένα με εντυπωσιάζει.
Σ.Γ. Ο οπλισμός αυτός μπορεί να είναι μόνο χρήσιμος μόνο για να ξεχνιέται.
Κ.Χ. Ναι, σύμφωνοι. Αυτό είναι το τελευταίο στάδιο, να ξεχνιέται αλλά αν πας όμως χωρίς αυτόν, απροετοίμαστος που φτάνεις;
Σ.Γ. Εεε πας ν’ αρρωστήσεις.
Κ.Χ. Όχι, εγώ θάλεγα πας και δεν πρόκειται να μην γίνεις ποτέ Στεφανία Γουλιώτη! Ποτέ δεν θα μπορέσεις να παίξεις σαν αυτήν .
Σ.Γ. Αααχ , Παναγία μου!